همه چیز درباره تالاب ها و ارزش آن ها - مجله بوشهری ها

تالاب های طبیعی معمولا چه زمانی شکل می گیرند؟

هنگامی که پهنه آبی در سطح زمین یا در نزدیکی سطح ایجاد شود، تالاب ها به وجود می آید. وجود داشته باشد. اما این تعریف تنها شامل تالاب های طبیعی نیست و حتی تالاب های مصنوعی را هم شامل می شود. آب کم عمقی پهنه ای از زمین را پوشانده باشد. تعاریف و تعابیر مختلفی برای مشخص نمودن معنا و مفهوم تالاب در دنیا عنوان شده است. متداولترین تعریفی که برای تالاب های طبیعی گفته شده همان تعریفی است که در کنوانسیون دنیای حفاظت از تالاب ها (کنوانسیون رامسر) بیان شد:

مناطقی پوشیده از مرداب، باتلاق، لجن زار یا آبگیرهای طبیعی و مصنوعی اعم از دائمی یا موقت که در آن، آب های شور یا شیرین به صورت راکد یا جاری یافت می شود. از جمله شامل آبگیرهای دریایی که عمق آن ها در پایین ترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند.

اگر به این تعریف دقیق تر نگاه کنیم، باید بگوییم که تالاب های طبیعی انوع گوناگونی از زیستگاه ها نظیر رودخانه ها، دریاچه ها، کرانه های ساحلی، جنگل های حرا، لجن زارها و حتی آبسنگ های مرجانی را شامل می شود.

این تعریف به این مناطق محدود نمی شود. بلکه تالاب های مصنوعی و سازه های دست بشر را هم شامل می شود. مکان هایی مانند حوضچه های پرورش ماهی و میگو، آب بندان ها، اراضی تحت کشت آبی، حوضچه های استحصال نمک، مخازن ذخیره آب در پشت سدها، بستر شنی رودخانه ها و کانال های آب را هم می توان در این تعریف گنجاند.

آیا می دانستید که روز دنیای تالاب ها در سال 1971 میلادی، برابر با 1349 خورشیدی و در شهر رامسر ایران نامگذاری شد.

معاهده ای دنیای برای حفاظت از تالاب ها با نام کنوانسیون رامسر به تصویب رسید و در پی آن، دوم فوریه برابر با 13 بهمن ماه، روز دنیای تالاب ها نام گذاری شد.

از محصولات تالابی که بسیار هم در ایران هوادار دارد، برنج است.

تالاب ها چه ارزشی در طبیعت دارند؟

تالاب های طبیعی جزو اکوسیستم های فعال و حیاتی بر روی زمین هستند. در واقع این تالاب ها هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه، به بقای گونه های جانوری و گیاهی روی زمین یاری می نمایند. بسیاری از چرخه های حیات را اگر مشاهده کنید، بخش مولد آن ها به تالاب ها برمی شود.

درون تالاب ها بی شمار حیات و زندگی دیده می شود. این تالاب ها هستند که از انبوه گونه های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت می نمایند. به طور مثال، از بین 20 هزار گونه مختلف ماهی که در سطح دنیا یافت شده اند، بیش از 40 % آن ها در آب های شیرین (تالاب های طبیعی) زندگی می نمایند. تالاب های طبیعی را به عنوان ذخیره گاه های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می نمایند.

ارزش اقتصادی و اقتصادی تالاب ها:

بعضی از مطالعات اخیر اقتصاددانان و دانشمندان نشان می دهد که اکوسیستم ها سالیانه، حداقل 33 تریلیون دلار ارزش خدماتی به وجود می آورند که 9/4 تریلیون دلار آن به وسیله تالاب ها تأمین می شود. این میزان درآمد قطعا قابل تامل است.

تالاب های به خاطر حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی پروری (بیش از دو سوم از برداشت محصول ماهی دنیا به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، فراوری محصولات کشاورزی (به وسیله تأمین آب و عناصر غذایی)، فراوری چوب، تأمین انرژی، فراوری مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) ارزش اقتصادی بالایی پیدا می نمایند.

فواید تالاب ها و ارزش آن ها برای کره زمین

تالاب های طبیعی در واقع کارهای بیشتری برای محیط زیست و کره زمین انجام می دهند. تالاب ها می توانند ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب های زیرزمینی (جابه جایی آب از تالاب به درون سفره های زیرزمینی)، تخلیه آب های زیرزمینی (جابه جایی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آب های سطحی)، پالایش آب به وسیله تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی را انجام دهند. تمام این کارها در تالاب ها، به دلیل اثر متقابلی است که خاک، آب، گیاهان و جانوران در تالاب ها بر روی یکدیگر می گذارند.

تالاب های طبیعی از میراث فرهنگی بشر در طول تاریخ هستند.

ضمناً نقش تالاب های طبیعی در افسانه های تاریخی، فرهنگ و باور گذشتگان و آداب و رسوم را نمی توان منکر شد. تالاب ها پناهگاه هایی برای حیات وحش منطقه اطراف خود می سازند.

انواع تالاب ها

انواع تالاب ها را با توجه به تعریف کنوانسیون رامسر معرفی می کنیم.

الف) تالاب های دریایی و ساحلی:

مانند آب های دریایی کم عمق دائمی، بسترهای دریایی زیر جزر و مدی، سواحل دریایی صخره ای، سواحل ماسه ای، قلوه سنگی یا سنگریزه ای، مانداب های بین جزر و مدی، غارهای آهکی و دیگر سیستم های هیدرولوژیک زیرزمینی، دریایی و ساحلی هستند. طبعا نمونه تمام این تالاب های طبیعی را در ایران می توانید مشاهده کنید.

ب) تالاب های داخل خشکی:

همانند دلتاهای درون خشکی دائمی، رودخانه ها، نهرها، رودخانه های فصلی، جویبارها و نهرها، دریاچه های آب شیرین دائمی (بزرگتر از هشت هکتار)، دریاچه های آب شیرین فصلی (بزرگتر از هشت هکتار)، دریاچه های شور، لب شور و قلیایی دائمی، مانداب ها و حوضچه های شور، لب شور و قلیایی دائم، غارهای آهکی و دیگر سیستم های هیدرولوژیک زیرزمینی که داخل خشکی قرار دارند.

ج) تالاب های مصنوعی:

هر آنچه که توسط انسان و برای جمع آوری آب در نقطه ای ساخته شود: شامل استخرهای پرورش آبزیان، استخرها (کوچکتر از 8 هکتار) شامل استخرهای کشاورزی، دامداری و مخازن کوچک، اراضی تحت آبیاری شامل کانال های آبیاری و مزارع برنج، اراضی کشاورزی تحت تاثیر سیلاب های فصلی، مناطق تصفیه فاضلاب، آبراهه ها، کانال های زهکشی و جوی ها.

کنوانسیون رامسر (میثاق بین المللی حفاظت از تالاب ها)

باید به کنوانسیون رامسر افتخار کنیم چرا که قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در دنیا است. شروع آن در دوم ماه فوریه 1971 (13 بهمن 1349) بود و در نهایت، در سال 1975 جنبه قانونی یافت.

کنوانسیون رامسر و معاهده آن، 158 کشور عضو را، ملزم به مشخص و حفظ تالاب های با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آن ها می کند. امروزه بیش از 2300 تالاب با مساحت پوششی بیش از 250 میلیون هکتار (آمار سال 2018) در دنیا شناسایی و ثبت شده است.

این کنوانسیون بر حفاظت و بهره برداری معقول از تالاب ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تأکید داشت. طی گذشت سال ها، کنوانسیون گستره نگرش خود را چنان افزایش داده که تمام ابعاد حفاظت و بهره برداری معقول و پایدار از تالاب ها را در بر می گیرد. تالاب های طبیعی را در زمره اکوسیستم هایی می داند که در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت فوق العاده ای دارند.

تالاب های ایران

تنوع اقلیم، پستی و بلندی های فراوان، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها، در ایران شناسایی شوند. در مجموع از 42 نوع تالاب های طبیعی مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح دنیا، به جز تالاب های تندرا، بقیه در کشور ایران یافت می شوند. از جنگل های مانگرو و صخره های مرجانی گرفته تا دریاچه های کوهستانی و دشت های شور کویری همگی در این لیست قرار دارند. بیش از 80 تالاب را در ایران می توان پیدا نمود. از این تعداد، 24 مجموعه تالابی مختلف با مساحتی حدود 1/5 میلیون هکتار در فهرست کنوانسیون بین المللی رامسر ثبت شده است.

از طرفی ایران در جهت دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرار گرفته است. اهمیت تالاب های ایران به دلیل قرار گیری در جهت دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان بسیار زیاد است. نام این تالاب های طبیعی را در پایین می خوانید:

1- تالاب های آلا گل، آلماگل، آجی گل

2- تالاب امیرکلایه

3- مجموعه تالاب انزلی

4- کولاب انتهای جنوبی هامون پوزک

5- بندرکیاشهر و دهانه سفیدرود

6- دهانه رودهای گز و حرا

7- دهانه رود های شور، شیرین ومیناب

8- آب بندان های فریدونکنار، ازباران و سرخ رود

9- تالاب گاو خونی

10- تالاب گمیشان

11- تالاب های خلیج گواتر و حور باهو

12- هامون صابری و هامون هیرمند

13- خورخوران

14- دریاچه قوپی

15- تالاب قوریگل

16- دریاچه ارومیه

17- دریاچه پریشان و دشت ارژن

18- شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان

19- تالاب های نیریز و کمجان

20- تالاب شادگان، خور الامیه و خور موسی

21- جزیره شیدور

22- تالاب های شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی

منبع: wetlands.doe.ir