آشنایی با صنایع دستی استان قم، عکس - مجله بوشهری ها

صنایع دستی قم عبارت اند از:

انگشتر سازی قم

بازار انگشتر قم با وجود 1000 کارگاه انگشتر سازی و 1200 هنرمند انگشتر ساز قطب فراوری انگشتر نقره دست ساز ایران می باشد. این هنرمندان در رشته های نقره سازی ، جواهرنگاری و مخراج کاری، قلم زنی، گوهر تراشی (دامله و فست) و حکاکی نگین مشغول به فعالیت هستند.تفاوت عمده انگشتر سازی قم نسبت به انگشتر سازی در سایر شهرها مانند مشهد در دست ساز بودن آن است. در قم استاد انگشتر ساز تمام مراحل ساخت انگشتر را با ابزارهای دستی و با ذوق و سلیقه خود انجام می دهد. اما در سایر شهرها مانند مشهد انگشتر به صورت سری سازی و یا ریختگری فراوری شد که با این کار سرعت ساخت محصولات بالا رفته ولی از کیفیت و ظرافت آن کاسته می شود . در قم نیز تعداد محدودی واحد به فراوری انگشتر ریختگری مشغول می باشند ولی در هیچ شهری از ایران این تعداد هنرمند سازنده انگشتر دست ساز وجود ندارد. استان قم از نظر حجم فراوری انگشتر نیز پس از مشهد در رتبه دوم کشور قرار گرفته است.در ایران شهرهای مشهد، قم، اصفهان، تهران و یزد عمده فراورینمایندگان جواهرات نقره کشور می باشند.

در این مطلب می خوانید : [مخفی]

• خرمهره سازی
• قالی های دستباف
• کاشی کاری
• خراطی چوب
• رنگ رزی
• منبت کاری
• معرق کاری

خرمهره سازی

خرمهره یکی از معروف ترین صنایع دستی قم به حساب می آید که ساخت آن به پنج هزار سال قبل باز می شود. خرمهره سنگ آبی رنگ یا فیروزه ای است که بیشترین کاربرد آن به اعتقاد مردم قم برای دفع چشم زخم است که بعد از پخت، حدود 9 ساعت در کوره ای با درجه حرارت حدود 1000 درجه سانتی گراد، سرد شده و از درون خاک مخصوص محصور شده جدا شده و آماده عرضه به بازار می شود.در خصوص چگونگی کشف کردن خرمهره اینگونه ثبت شده است که بیشتر از 5000 ساله پیش، در کوره های ذوب مس، مس را در کوره ذوب می کردند و جنس بدنه کوره از سیلیس بوده و از کربنات سدیم به عنوان سوخت استفاده می شده.

پس از مدتی استفاده یک لایه آبی رنگ، بدنه کوره را می پوشاند و این شروعی برای ساختن خرمهره بوده است. درباره اولین محلی که خرمهره سازی در آن شروع شد در بین باستان شناسان اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ عده ای ایران و عده دیگری مصر را شروعگر این هنر می دانند ولی بیشتر باستان شناسان معتقدند که با توجه به مدارکی که موجود است، این هنر برای اولین بار در ایران به وجود آمده است و سپس توسط یک شاهزاده خانم ایرانی، روش ساخت خرمهره به عنوان هدیه به مصر برده شده است.

ولی در بیشتر از جاهای دنیا خرمهره سازی با نام خر مهره قم شناخته شده است و در بسیاری از کشورهای اروپایی به خصوص در آلمان این هنر را با نام قم تکنیک می شناسند.

در هنر خرمهره سازی، از لحاظ کمی و کیفی، خر مهره قم صندلی خوبی نه تنها در ایران بلکه در دنیا را از آن خود نموده است، چرا که دارای سابقه ای طولانی در ساخت خرمهره است و همینطور تمامی امکانات و مواد اولیه لازم برای ساخت خرمهره را در خود دارد.اعتبار این هنر در قم به اندازه ای بوده که هانس وولف مؤلف کتاب صنایع دستی کهن ایران در بازدید از ایران از کارگاه عظیم خرمهره سازی در قم بازدید نموده است.

این کارگاه دارای 12 کارگر بوده و مصرف سالانه مواد قلیایی آنان بیش از 50 تن بوده است. مصرف این اندازه مواد اولیه و این تعداد کارگر حاکی از اهمیت این هنر در آن دوران می باشد .هم اکنون نیز در قم ساخت خرمهره ها با جدیت ادامه دارد.

قالی های دستباف

قالی های دستبافت قم یکی از مشهورترین صنایع دستی این استان به حساب می آید. فرش و قالی قم از نظر رنگ، نوع بافت، پرز و الیاف نمای کلی از فرش ایران را نشان می دهد و ترکیبی از تمام سبک های ایران است. همچنین جنس آن ها بیشتر از ابریشم، پشم و کرک است و از نظر جنس تار و پود به گل ابریشم و چله ابریشم معروفند.در قم نیز همانند سایر نواحی ایران، قالیبافی و فراوری قالی های پشمی از گذشته های دور به صورت محدود رواج داشته ولی دارای طرح و نقش مستقلی نبوده است. قم از دیرباز به عنوان شهری مهاجرپذیر میزبان افرادی بوده که از مناطق مختلف ایران یا سایر کشورها به این شهر مهاجرت می نموده اند. بیشتر قالی های گذشته قم توسط همین مهاجران و بر اساس نقشه های متعارف و معمول موطن آنان بافته می شده. قالیبافی قم یا آنچه امروزه به عنوان قالی سبک قم شناخته می شود، مرهون کوشش مهاجرانی است که طی کمتر از 100 سال گذشته از سایر مناطق قالیبافی ایران نظیر کاشان و اصفهان به قم مهاجرت نموده اند. قم دارای نقشه خاص و اختصاصی قالی نیست و بافندگان و فراورینمایندگان قمی با دخل و تصرف هنرمندانه در نقشه های سایر مناطق قالیبافی ایران محصولات جذاب و چشم نوازی را فراوری می نمایند که به سبب نقشه های زیبا، استفاده از ابریشم و بافت ریز و دقیق، در در دوره زمانی کوتاهی شهرت دنیای یافته است.

کاشی کاری

کاشی کاری هفت رنگ سبکی از کاشی کاری است که به عنوان یکی از صنایع دستی قم دارای صندلی، کاربرد و رونق مالی بسیار خوبی است. این صنعت از نظر فراوری و اجرای کار نسبت به معرق سرعت بالاتری دارد و رنگ های متدوال بکار رفته در آن عبارتند از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه ای، قرمز، قهوه ای، سبز، زرد، حنایی و رنگ هایی مثل طلائی با پایه پخت متفاوت حدود 1000 تا 1150 درجه سانتیگراد هستند.

خراطی چوب

خراطی چوب یکی از صنایع دستی شهر قم است که امروزه در بازار کهنه قم با قدمتی 600 ساله در حال فعالیت است.

رنگ رزی

رنگ رزی به واسطه فرش دستبافت صنعت پررونق روزهای قدیم قم محسوب می شد که به صورت سنتی پا به پای فرش دستباف رونق داشته است ولی در سال های اخیر و همسو با رکود در بازار فرش، از رونق و پویایی خود دور شده است.هنر رنگرزی در قم دارای قدمتی بیش از صد سال می باشد ، طبق کاوش های باستان شناسی بر روی نقاشی های قره تپه قمرود سابقه رنگرزی در قم قدمتی 7 هزار ساله دارد و رنگرزی بر روی الیاف دارای تاریخچه ای کهن است.تعدادی از قالی و قالیچه های موجود به جا مانده از دوران قاجار هنر رنگرزی سنتی را به خوبی نشان می دهد؛ اگر چه همچنان کارگاه هایی در قم در زمینه هنر رنگرزی سنتی فعال می باشند اما به نظر می رسد این هنر گرانقدر خصوص فراموشی سپرده شده است و کمتر کسی برای شناخت این هنر به کارگاههای فعال قم سر می زند تا از دستان هنرمند هنرمندانش خبری از این هنر دیرینه بگیرد.

منبت کاری

هنرمندان قمی بیشتر در فراوری، طراحی و منبت کاری اشیای تزیینی و تشریفاتی همچون منبت کاری مبل های استیل فعالیت دارند. عمدتاً در هنر خود از نقوش اصیل که شامل طرح های اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است، استفاده می نمایند.شهر قم به دلیل نزدیکی به پایتخت یکی از عمده ترین مراکز منبت کاری در ایران است که کارگاه های فراوانی مربوط به این هنر اصیل را در خود جای داده است.منبت کاری به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می شود، هنر منبت کاری از جمله صنایع دستی است که در ایران سابقه دیرینه ای دارد، در این هنر نقش ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می گیرند.

هنرمندان منبت کار از گروه درودگران هستند،درودگری یا نجاری حرفه ای در صنعت و زیرگروه نخستین صنایع چوب است، درودگری فنی کهن است و انسان از ابتدای شهرنشینی به درودگری و نجاری می پرداخته است.هنرمندان قمی بیشتر در فراوری و طراحی منبت کاری اشیای تزیینی و تشریفاتی همچون منبت کاری مبل های استیل فعالیت دارند.منبت کاران قمی در هنر خود عمدتا از نقوش اصیل که شامل طرح های اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است، استفاده می نمایند.

معرق کاری

معرق کاری کاشی یکی دیگر از صنایع دستی قم است که عبارت است از قطعه های تراشیده شده کاشی که نقوش مختلف را از رنگ های متفاوت تراشیده و در کنار یگدیگر قرارداده و به شکل قطعاتی عظیم در آورده و نصب می نمایند. این نقوش گاهی از نقش های گره کشی و گاهی از نقش های مختلف مانند گل و بوته، اسلیمی ، ختایی یا خطوط مختلف تشکیل می گردند و زینت بخش بناهای مختلف می شوند.