583 گنجینه آبی تاریخی در خوزستان شناسایی شد - مجله بوشهری ها

در کشور ایران از دوران بسیار قدیم تا به امروز برای مهار و کنترل آب و سیلاب و استفاده مفید از آن فعالیت های متعددی اجرا شده که از جمله آنها میتوان به ساخت سدها و یا کانال های آب بر با قدمت صدها و هزاران سال اشاره نمود که آثار و بقایای آنها هنوز هم در جای جای کشور بچشم می خورد.

به عبارت دیگر مدیریت منابع آبی و استفاده بهینه از آنها همیشه یکی از اولویت های ساکنان این سرزمین بوده و هست. در این خصوص هزاران سازه آبی تاریخی در سراسر کشور و در جهت رودها و رودخانه ها، چشمه ها، مظهر قنات ها و … قرار دارند که همچنان در بعضی منطقه ها نقش آفرینی حیاتی در زندگی شهری و روستایی ایفا می نمایند. در این رابطه استانهای غربی کشور از غنای آثار آبی تاریخی قابل توجهی برخوردارند.

یکی از سازه های آبی که در ایران معروفیت زیادتری دارد، سازه های آبی شوشتر است که در لیست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت جهانی شده و شاید خیلی ها تصور نمایند این مجموعه تنها مجموعه ای از سازه های آبی در کشور است که می تواند در قالب مجموعه ای تاریخی معرفی گردد. درحالیکه سازه های آبی در ایران متنوع است.

از آنجا که آب در ایران و سازه های آن به واقع گنجینه ای محسوب می گردد، مؤسسه ای به نام گنجینه ملی آب ایران ایجاد شد که از جمله وظایف آن ایجاد موزه های آب، شناسایی و معرفی آثار و سازه های آبی تاریخی و دیگر وظایف قانونی در رابطه با مفهوم آب و تاریخ عینی و شفاهی آب در سراسر کشور و در قالب شرکت های آب منطقه ای است. این تکلیف در سازمان آب و برق خوزستان برعهده گروه گنجینه آب و سازه های آبی تاریخی دفتر مدیریت گردشگری و مهندسی عمومی است.

در این حوزه از سال 1396 تا به امروز در مورد شناسایی سازه های آبی تاریخی فعالیت های گسترده ای اجرا شده و طبق آخرین آمار بالغ بر 583 سازه آبی تاریخی در قالب طرح مطالعه و شناخت نویافته های تاریخی سازه های آبی استان خوزستان و برنامه جامع مدیریت آن در سطح استان خوزستان مورد شناسایی نهاده شد.

این طرح به استخراج شیوه های فنی و محیطی و هیدرولیکی سازه های آبی تاریخی پرداخته و تهیه اطلس جامع سازه های آبی تاریخی استان را در دستور کار قرار داده است.

درباره این موضوع محمدامین ایزدجو، مدیر گردشگری و مشاور مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان در امور گنجینه آب گفت: علاوه بر مطالعات مقدماتی شامل آنالیز مالکیت و محدوده در سازه های آبی تاریخی به موضوعات دسترسی، اطلاعات اولیه باستان شناسی نیز پرداخته شده است. این طرح با تعمق در ساختار فنی هر سازه، استخراج تفصیلی داده های نقشه ای مستندنگاری و مستندسازی وضع موجود فن شناسی و آسیب شناسی کالبدی، شناخت مواد و مصالح بکار رفته در سازه ها، تهیه نقشه ها و دسترسی ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی، بانک تصاویر هوایی و دستیابی به اطلس جامع سازه های آبی تاریخی را به پایان رسانده است.

وی اضافه نمود: در این طرح با مطالعه سازه و ساختار معماری هر اثر، برنامه های اجمالی حفاظتی برای این سازه ها نیز مورد تدوین و تنظیم نهاده شده است.

سازه های آبی تاریخی استان خوزستان تا به امروز در قالب 22 گونه مختلف مورد شناسایی نهاده شده که این سازه ها در 24 شهرستان استان پراکندگی دارد.

خطیبی، رئیس گروه گنجینه آب و سازه های آبی تاریخی پیرامون اینکه 583 گنجینه آبی تاریخی در خوزستان شناسایی شد، گفت: برای جانمایی و مستندسازی مکانی و کارکردی هر اثر، شیوه هایی استاندارد و در دسترس اتخاذ شده و علاوه مستندسازی نزدیک به دوازده هزار صفحه اسناد و نقشه و تصویر، دستاورد مکانی سازه ها در سامانه هایی از جمله گوگل ارث درج شده است. بعلاوه، نسبت به طراحی نرم افزار روزآمد و قابل دسترس برای این سازه ها در جهت اهداف پژوهشی، معرفی، حمایت و حفاظت و توسعه گردشگری اقدامات لازم انجام گرفته است.

آنطور که سمیه خطیبی اشاره نمود، تنوع سازه های آبی در استان خوزستان و تعریف اجمالی کارکردی آن در جدول زیر مندرج است:

خطیبی درباره سازه هایی که از این تعداد در لیست آثار ملی به ثبت رسیده اند نیز گفت: بیش از 50 درصد این سازه ها هنوز در لیست آثار ملی به ثبت نرسیده و در تفاهم با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خوزستان مقرر شده این اتفاق طی فرآیند و مراحلی انجام گردد.

گروه مهندس مشاور این طرح مشتمل بر تخصص های معماری، بازسازی آثار و بازسازی بناها، جامعه شناس، شهرساز، باستان شناس و فعالان گردشگری در طول تهیه این طرح تا به امروز بالغ بر 25 هزار کیلومتر مسافت درون استانی در منطقه ها مختلف کوهستانی تا جلگه ای پیموده شده و مستندات آن در قالب دسترسی ها با کمیت، کیفیت و تنوع متعدد نسبت به سازه ها تنظیم و پردازش شده است.

این طرح و محتوای فراوری شده زمینه ای برای ثبت ملی و جهانی شبکه سازه های آبی تاریخی استان خوزستان فراهم آورده و بهره مندی از تجربیات انجام چنین طرح هایی می تواند سرعت دهنده در سطح کشور بوده و به درک امروزی جامعه از آب و پاسداری از آن کمک برساند.