کتاب مغز جنسیت زده ، علم نوین اعصاب علیه باورهای غلط درباره مغز زنان، نوشته جینا ریپون - مجله بوشهری ها

زنان… نمایانگر پست ترین نوع تکامل انسان هستند و… به بچه ها و وحشیان نزدیک ترند تا به مرد بزرگسال متمدن.

گوستاو لوبون، 1895

قرن ها مغز زنان را وزن کردند، اندازه دریافتد و آن را کوچک و نیازمند یافتند. مغز زنان همچون بخشی از بیولوژی پست، معیوب و شکننده اش در مرکز هرنوع توضیحی برای فرودستی اش از لحاظ تکاملی، اجتماعی و فکری قرار داشت. ماهیت نازل مغز زنان را به عنوان توجیه این توصیه استفاده کردند که جنس لطیف باید بر موهبت های زادوولدی خود تمرکز کند و آموزش، قدرت، سیاست، علم و هر کار دیگری در دنیا را بر عهده مردان بگذارد.

اگرچه دیدگاه ها درباره قابلیت زنان و نقششان در اجتماع به نوعی طی قرن ها تغییر کرده است، درون مایه ذات باوری در سراسر این دوران وجود داشته است، ایده ای که تفاوت های مغز زنان و مردان را بخشی ازذات آن ها می داند و معتقد است که ساختار و کارکرد این مغز ها تثبیت شده و فطری است. نقش های جنسیتی بنا به همین ذات ها تعیین می شدند. بر هم زدن نظم طبیعی امور برخلاف طبیعت بود.

وقتی فیلسوف قرن هفدهم، فرانسوآپولان دولا بار، شجاعانه ادعای تفاوت جنسیتی را زیر سؤال برد، پرده اول این داستان آغاز شد، اما متأسفانه هرگز به پایان نرسید. پولان مصمم بود که نگاهی فارغ از تعصب به شواهد موجود در پس این ادعا بیندازد که مردان به زنان برتری دارند. او موشکافانه می کوشید که هیچ چیز را فقط به این دلیل که قبل از این پذیرفته شده یا توضیحی مناسب در کتاب مقدس برای آن ذکر شده است به عنوان حقیقت نپذیرد.

دو کتابی که پولان منتشر کرد، درباره برابری جنس ها: گفتاری فیزیکی و اخلاقی که در آن اهمیت کنار گذاشتن تعصبات در نظر گرفته شده است (1673) و درباره آموزش زنان، هدایت ذهن در حوزه علم و آداب (1674)، رویکردی کاملا مدرن به موضوع تفاوت بین دو جنس دارند. پولان حتی می کوشد نشان دهد که چگونه مهارت های زنان با مهارت های مردان برابری می کند؛ بخش جذابی در رساله اش در باب تساوی جنسی وجود دارد؛ در این بخش به این فکر می کند که مهارت هایی مثل گلدوزی و سوزن دوزی به اندازه مهارت های لازم برای یادگیری فیزیک اهمیت دارند.

پولان بر اساس مطالعات و یافته هایش از علم نوین آناتومی به مشاهداتی رسید که قبل تر هم کشف شده بودند: دقیق ترین تحقیقات آناتومی ما هیچ تفاوتی را بین زن و مرد در این بخش از بدن (سر) نشان نمی دهند. مغز یک زن دقیقا همانند مغز یک مرد است. ارزیابی دقیق او از مهارت ها و حالت های مردان و زنان و دختران و پسران، او را به این نتیجه رساند که زنان، چنانچه فرصت در اختیارشان قرار گیرد، توانایی استفاده از همان مزیت هایی را دارند که آن زمان تنها در اختیار مردان بود، مانند آموزش و پرورش. از نظر پولان، هیچ شواهدی وجود نداشت که تأیید کند جایگاه فرودست زنان در دنیا به دلیل نقص بیولوژیکی آن هاست. او اعلام نمود: ذهن هیچ جنسی ندارد.

نتیجه گیری های پولان به شدت در برابر عقاید غالب قرار گرفت؛ در زمانه ای که وی می نوشت، نظام مردسالاری در جوامع تثبیت شده بود. ایدئولوژی حوزه های مجزا، که بنا بر آن مردان برای نقش های اجتماعی و زنان برای نقش های حوزه خصوصی و درون خانه مناسب نشان داده می شدند، فرودستی زنان را قطعی می کرد، که ناگزیر آن ها را تابع پدران و سپس شوهران قرار می داد و آن ها را به لحاظ جسمی و فیزیکی ضعیف تر از هر مرد دیگری قلمداد می کرد.

با گذشت زمان، این رویکرد رو به افول نهاد. نظرات پولان بعد از انتشار در کمال ناامیدی وی نادیده گرفته شدند(دست کم در فرانسه) و تأثیری اندک بر دیدگاه تثبیت شده فرودستی زنان نسبت به مردان و نیز ناتوانی در بهره گیری از فرصت های آموزشی و سیاسی داشتند(که البته نوعی پیشگویی خودمحقق کننده بود، چون زنان به استثنای گروهی به فرصت های آموزشی و سیاسی هیچ گونه دسترسی نداشتند). این ایده در طول قرن هجدهم چنان غالب بود که گویی بحث بر سر آن ارزشی نداشت.

در قرن نوزدهم، با ظهور علاقه به علم و اصول علمی، تلاش هایی برای پیوند دادن ساختار ها و کارکرد های جامعه با فرایند های بیولوژیک صورت گرفت که به آن شکل های ابتدایی داروینیسم اجتماعی می گویند. برخی از روشنفکران آن دوره پیگیرانه به مسئله زنان می پرداختند؛ این مسئله عبارت بود از مطالبات فزاینده زنان برای حق آموزش، مالکیت و قدرت سیاسی این موج فمینیستی همچون اعلان آماده باشی بود که دانشمندان را فرا می خواند تا شواهدی به نفع وضع موجود فراهم کنند و نشان دهند اعطای قدرت به زنان چقدر می تواند مخرب باشد؛ نه فقط برای خود زنان، بلکه برای چهارچوب کلی جامعه. حتی شخص داروین نیز وارد قضیه شد و ابراز نگرانی کرد که چنین تغییرایی سفر تکامل انسان را از راستا اصلی خود خارج خواهد کرد.بیولوژی حکم سرنوشت را داشت وذات متفاوت زنان و مردان جایگاه به حق و متفاوتشان را در جامعه تعیین می کرد.

نظرات سایر دانشمندان نشان داد که آن ها در رویکرد خود به این موضوع بی طرف نبودند. نقل قول محبوب من در این باره از گوستاو لوبون، اهل پاریس، است که به انسان شناسی و روان شناسی علاقه مند بود. تمرکز اصلی او نشان دادن فرودستی نژاد های غیراروپایی بود، اما مبادا فکر کنید زنان را از قلم می انداخت

بدون شک زنانی برجسته هم وجود دارند که بسیار برتر از مردان عادی هستند، اما به اندازه تولد هر نوع هیولایی مثل یک گوریل دو سر، استثنایی محسوب می شوند؛ در نتیجه ما می توانیم آن ها را به کل نادیده بگیریم.

در کارزار اثبات فرودستی زنان و بیولوژی شان، ابتدا بر اندازه مغز تمرکز می شد. این واقعیت که محققان فقط به مغز مردگان دسترسی داشتند نتوانست راه را بر اظهارنظر های قاطع دربارۀ مغز و توانمندی های ذهنی کمتر زنان، رنگین پوستان، مجرمان و طبقات فرودست سد کند. با نبود دسترسی مستقیم به مغز درون جمجمه، ابتدا به جای اندازه مغز، از اندازه سر استفاده می شد. لوبون این بار هم حامی پروپاقرص این تحقیق بود و به این منظور یک سفالومتر ساخت که همه جا همراه خودش می برد تا اندازه سر کسانی را اندازه گیری کند که کمابیش محتمل بودساختمان ذهنی شان تاب دشواری های استقلال و آموزش را نداشته باشد. در اینجا مثال دیگری داریم از علاقه شدید او به مقایسه با می مون ها: زنان بسکمک هستند که مغزشان از لحاظ اندازه به گوریل ها نزدیک تر است تا به اندازه مغز مردان بالغ… این ضعف آشکارتر از آن است که کسی یارای مخالفت با آن را داشته باشد.

در جست وجوی روش هایی برای اثبات ارتباط بین اندازه مغز و هوش، ظرفیت جمجمه نیز شاخص جایگزین دیگری بود، به این ترتیب که داخل جمجمه های خالی را با ساچمه یا دانه پر و بعد آن را وزن می کردند. یافته های ابتدایی، که بر اساس آن ها مغز زن 140 گرم از مغز مرد سبک تر است، در حکم گواهی بی چون و چرا مشتاقانه پذیرفته شد. واضح بود که طبیعت 140 گرم بیشتر از ماده مغز به مردان هدیه داده بود، و این راز قابلیت های برتر و حق مردان برای قرار دریافت در جایگاه قدرت و نفوذ بود. اما همان طور که جان استوارت میل فیلسوف بیان نمود، نقصی در این استدلال وجود داشت: به این ترتیب، مردی قدبلند و با استخوان بندی درشت از لحاظ ذهنی به مردی ریزنقش برتری دارد یا نهنگ و فیل از لحاظ اندازه مغزو قوای فکری به انسان برتری دارند. در ادامه تغییر های متعدد دیگری از جمله محاسبه اندازه بدن - مغز نیز مطرح شد، اما این روش هم پاسخی روشن ارائه نداد.

این تناقض را پارادوکس شی واوا نامیدند: اگر شما ادعا کنید که نسبت وزن مغز به بدن معیار سنجش هوش باشد، بنابراین نژاد شی واوا باهوش ترین سگ هاست.

شاید جزئیات بیشتر درباره مخزن مغز، یا همان جمجمه، برای رسیدن به جواب صحیح کمک می کرد. اینجا بود که علم کرنیولوژییا سنجش اندازه جمجمه وارد صحنه شد. به نظر می آمد کرنیولوژی، که بر اساس اندازه گیری های دقیق تمام زوایا، ارتفاع، نسبت ها، برجستگی پیشانی و بیرون زدگی فک عمل می کرد، جواب مناسبی ارائه دهد. تغییر و تحولات کرنیولوژی پیچیده و گوناگون بودند. زوایای صورت رواج خاصی داشت، که با بررسی به

زاویه بین خط افقی رسم شده از سوراخ بینی تا گوش و خطی از چانه تا پیشانی اندازه گیری می شدند. یک زاویه بزرگ، با قرارگیری پیشانی روی خط چانه، معیار سنجش چیزی قرار گرفت که آن راارتوگناتیسم نامیدند؛ یک زاویه تند کوچک، یک چانه بیرون زده و پیشانی پس نشسته معیار سنجش پروگناتیسم قرار گرفت. کرنیولوژیست ها با تعیین معیار بر اساس اورانگوتان های نر در آفریقای مرکزی تا اروپا به این یافته رضایت بخش دست یافتند که ارتوگناتیسم تعیینه برتری تکاملی و نژاد های برتر است. اگرچه، برای جای دادن زنان در این مقیاس، مسئله ای ظهور کرد: کشف شد که زنان به طور متوسط ارتوگناتیک تر از مردان هستند! خوشبختانه کمک از غیب رسید.

آناتومیست آلمانی، الکساندر اکر، این مشاهدات نگران کننده را در مقاله ای منتشر کرد. او یادآوری کرد که ارتوگناتیسم پیشرفته ویژگی بچه ها هم محسوب می شود، پس بر همین اساس زنان را می توان در زمره بچه ها و از این رو در گروه پست تر دسته بندی کرد. این نظرات با یافته های جان کلیلندقوت دریافتد. در 1870 او در قالب یک طبقه بندی دقیق، نتیجه 39 اندازه گیری از 96 جمجمه مختلف را گردآوری کرد. این جمجمه ها متعلق بودند به انسان های متمدن و غیرمتمدن، تعدادی مرد و تعدادی زن، یکرئیس قبیله خوی خوی در آفریقا، چندکندذهن و احمق، یکدزد دریایی وحشی اسپانیایی و جمجمه مردی اهل فایف اسکاتلند به نام ادموندز که به جرم قتل همسرش اعدام شده بود (گفته شده که ادموندز اهل فایف بوده و قتل رامتأثر از شرایط تحریک کننده مرتکب شده بود، اما نگفته اند که این توضیح او را در طبقه بندی متمدن قرار می دهد یانامتمدن). بر

اساس یک اندازه گیری به خصوص در طبقه بندی کلیلند، یعنی نسبت قوس جمجمه به خط پایه اش، به وضوح تعیین شد که زنان بزرگسال از مردان بزرگسال متمایز و (اغلب) از ملت های نامتمدن قابل تشخیص اند.

برای اثبات فرودستی زنان، از هیچ تلاشی فروگذار نشد و هیچ جمجمه ای نبود که بررسی نشود. یک مقاله بیش از پنج هزار اندازه گیری را روی فقط یک جمجمه بررسی کرد. از قرار، بی ن هایت روش برای اندازه گیری جمجمه وجود داشت و اصل، تمرکز بر اندازه گیری هایی بود که نه فقط مردان و زنان را به بهترین شکل از هم متمایز می کردند، بلکه اطمینان می یافتند که زنان کاملأ جزء طبقه بندی فرودست مانند بچه ها یا مشابه نژاد های پست قرار می گیرند.

اندکی بعد، گروهی از ریاضی دانان در دانشگاه لندن نیز به بازی بزرگ اندازه گیری پیوستند و یافته هایشان منجر به بدنامی کرنیولوژی شد. این گروه از محققان به رهبری کارل پیرسون، پدر علم آمار، و آلیس لی، یکی از اولین زنان فارغ التحصیل از دانشگاه لندن، فعالیت می کردند. لی برای یافتن ظرفیت جمجمه یک فرمول حجم سنجی مبتنی بر ریاضیات طرح کرد و ظرفیت جمجمه را به میزان هوش ربط داد. او اندازه گیری هایش را روی گروهی اجرا کرد متشکل از سی دانشجوی زن از کالج بدفورد، 25 نفر از پرسنل مرد دانشگاه لندن، و(این یکی انتخاب جالبی بود) گروهی 35 نفره از آناتومیست های پیشرو که در 1898 در همایش انجمن آناتومی دابلین شرکت کرده بودند.

عنوان اصلی: The Gendered Brain: The New Neuroscience that Shatters the Myth of the Female Brain

Gina Rippon

مغز جنسیت زده

علم نوین اعصاب علیه باورهای غلط درباره مغز زنان

نویسنده : جینا ریپون

مترجم : رضا اسکندری آذر

نشر خوب

530 صفحه