اسرار اجساد کشف شده شهر پمپئی در ایتالیا (قسمت دوم) - مجله بوشهری ها

برای دیدن شاهکارهای تاریخ اروپا با تور ایتالیا همراه شوید.

پمپئی یکی از جاذبه های تاریخی و ارزشمند ایتالیا است که هر سال مورد بازدید بسیاری از گردشگران مشتاق قرار می گیرد که دوست دارند کمی بیشتر با تاریخچه این شهر و فاجعه ای که نابودی آن را رقم زد، آشنا شوند.

فوران آتشفشان وزوو که این شهر و بسیاری دیگر از شهرها و روستاهای دور و نزدیک را تخریب نموده و جان بسیاری را گرفت. این شهر مقصدی ایده آل برای عاشقان دنیای گردشگری سیاه است، جایی که هنوز هم ردی از آن هم ترس و مرگ و میر باقی مانده است. به خصوص اگر به بازدید اجساد برجای مانده از قربانیان این فاجعه مرگبار برویم که در میان خاکسترهای آتشفشانی برای قرن ها از نظر پنهان مانده بودند.

اجساد قربانیان حادثه آتشفشان بعد از کشف در میان قالب های گچی آرام گرفتند تا با کمترین آسیب ممکن، گوشه ای از حقایق قدیمی این شهر را به نمایش بگذارند. اما امروزه به لطف استفاده از فناوری های مدرن، باستان شناسان پیروز به کشف حقایقی تازه شدند که نگاه ما به این شهر و ساکنانش را تغییر می دهند. حقایقی جالب که باورهای غلط ما را اصلاح نموده و پمپئی را آن گونه که بوده است، به بیننده نشان می دهند.

در بخش نخست این مطلب شماری از این حقایق را با شما در میان گذاشتیم. در ادامه همراه ما باشید تا با دیگر یافته های جدید باستان شناسان آشنا شوید.

تاریخ دقیق فوران آتشفشان چیست؟

براساس مشاهدات ثبت شده فردی که از او با عنوان پلینی جوان (Pliny) یاد می گردد، همیشه این تصور وجود داشت که فوران آتشفشانی قله وزوویوس در ماه آگوست سال 70 پس از میلاد به وقوع پیوسته است. هرچند هم اکنون مدارک دیگر در دست است که به صورت جدی این تصور را مورد تردید قرار می دهند.

هم اکنون باستان شناسان بعد از آنالیز و آنالیز دقیق لباس های کشف شده ادعا می نمایند که ممکن است فوران آتشفشانی در اواخر پاییز همان سال اتفاق افتاده باشد. البته این فرضیه هم اکنون به واقعیت نزدیک تر شده است. به ویژه با آنالیز فیبر و الیاف باقی مانده از لباس ها که به نظر می رسد بیشتر به پوشش سنگین پاییزی شباهت دارند تا پوشاک سبک تابستانی.

فرضیه های غلطی که با آنالیز های صورت گرفته با سی تی اسکن رد شدند

می دانیم که مردمان عصر ویکتوریایی از یک داستان خوب استقبال می کردند و در این میان هر چه چاشنی هیجان ماجرا بیشتر، داستان هم به گوش مستمع خوش تر می آمد. حالا تصور کنید که علاقه این گروه معطوف ماجرای کشف اجساد پمپئی گردد! مسلم است که داستان ها رنگ و لعاب بیشتری پیدا نموده و خیال انگیزتر می شوند. در واقع آن ها سعی کردند روی هر جسد اسمی گذاشته و داستانی عجیب در خصوص آن بگویند. داستان های که صحت و سقم شان امروزه به مدد آنالیز های بیشتر با دستگاه سی تی اسکن مورد تردید قرار گرفته است.

یکی از این افسانه های قدیمی در خصوص جسد بانوی فقیر بارداری است که با خاکستر داغ از پای درآمد. بانویی که معین شده نه تنها باردار نیست، که اصولا حتی بانو هم نیست! یا داستان دیگری در خصوص دو جسد که یکدیگر را در آغوش گرفته اند و از آن ها با عنوان دو خدمتکار یاد می شد نیز غلط از آب در آمده است، چرا که هر دو جسد متعلق به جنس مذکر هستند. مثال بعدی به برده بلند قامت سلتی اشاره دارد که ظاهرا از اهالی سرزمین گل (فرانسه امروزی) بوده است، اما اکنون می دانیم که این داستان هم با حقیقت همخوانی ندارد.

مردمان عصر ویکتوریایی تمامی استعدادهای خود را به کار بردند تا برای هر جسد کشف شده در پمپئی داستانی پرهیجان خلق نمایند، اما معین است که بسیاری از داستان های روایت شده بسیار دور از حقیقت هستند.

رقابت تنگاتنگ پمپئی با نیویورک و لندن امروزی

در میان اجساد کشف شده در این شهر جسدی پیدا شد که از آن به عنوان یک سلتی از گل (Celt from Gaul) یاد می گردد. این لقب با توجه به قامت بلند و غیر معمول و نیز پوشش خاص جسد به آن داده شده است. دلایلی که در مجموع نشان می دهند این جسد به فردی از ساکنان مناطق شاقتصادی پمپئی تعلق دارد.

مدت های مدید این تصور وجود داشت که این جسد متعلق به یک برده است، به خصوص با توجه به این حقیقت که رومی ها عادت داشتند بعد از شکست دشمنان، آن ها را به بردگی بگیرند. هرچند اکنون این مسئله مورد تردیدی جدی قرار گرفته است. واقعیت این است که در قرن اول پس از میلاد پمپئی شهری تجاری و پیروز بود. بسیار از تجار از نقاط مختلف مدیترانه برای کار و زندگی به این شهر سفر می کردند. از سوی دیگر پمپئی دارای جامعه ای آزاد و مترقی بود و بسیاری از ساکنان بردگان قدیمی خود را آزاد نموده بودند. پس شاید حضور یک برده چندان با واقعیت همخوانی نداشته باشد، هر چند آنالیز های ژنتیکی حقیقتی جالب توجه را نشان داد.

با آنالیز و آنالیز استخوانی معین شد که پمپئی رقابتی تنگاتنگ با شهرهایی همچون نیویورک و لندن امروز داشته است. به این معنی که این شهر با یونان، گل و دیگر کشورهای اطراف مدیترانه ارتباط داشته و در زمان خود شهری بین المللی به حساب می آمده است.

قربانیان افراد بیمار، از کار افتاده یا پیر نبودند

برای صدها سال این تردید وجود داشت که ساکنان سالم و جوان به نحوی پیروز به فرار از فوران آتشفان شدند، اما در عوض انسان های بیمار یا کم توان قادر به نجات خود نبوده و از این فاجعه جان سالم به در نبرده اند. اما یافته های جدید چیزی کاملا متفاوت را نشان داد.

در حقیقت باستان شناسان هم اکنون می دانند که بخشی از اجساد کشف شده نه به افراد بیمار تعلق دارند و نه قربانیان، سن و سال بالایی داشتند. در حقیقت هر کسی شانس فرار از این رخداد را داشته است. قله وزو آرام آرام آغاز فعالیت خود را به ساکنان نشان داده و به همراه خروج دود، نشانه های دیگری را هم به آن ها نشان داد که از فورانی قریب الوقوع حکایت داشته اند.

اما متأسفانه مردم محلی این نشانه ها را به وولکان خدای آتش (از جمله آتش آتشفشان ها) نسبت داده و آن ها را به عنوان طلسم خوش یمن در نظر گرفته اند. در نتیجه به جای فرار از فاجعه ای که زندگی آن ها را تهدید می کرد، با برگزاری فستیوال festival of Volcanalia به استقبال آن رفته و این رویداد را جشن گرفتند!

اجسادی بلندقامت تر از ساکنان کنونی ناپل

وقتی بسیاری از مردم در خصوص اجساد حفظ شده شهر پمپئی فکر می نمایند، شاید این تصور در ذهن شان شکل بگیرد که احتمالا این اجساد کوتاه و کوچک تر از مردمان معاصر ساکن این سرزمین هستند. تصوری که از قضا با آنالیز های موجود کاملا اشتباه از آب درآمده است

در واقع بهتر است بدانید این تنها یک باور غلط است و اجساد کشف شده حتی بلندقامت تر از میانگین جمعیت فعلی ساکن ناپل هستند. همانگونه که پیش تر اشاره کردیم، رژیم غذایی ساکنان این شهر بسیار مفید بوده و ظاهرا علاوه بر وضعیت دندان ها، روی سلامت کلی آن ها در تمام طول عمر هم تأثیری بی نظیر داشته است.

آنالیز اجساد نشان داد بسیاری از مردم شهر عمری طولانی داشتند

اجساد کشف شده در این شهر به خاطر نقش مؤثر و کاربردی شان در شرح پاره ای از ابهامات گذشته نیز قابل ستایش هستند. در واقع باستان شناسان با مطالعه آن ها نه تنها در کوشش برای فهم چگونگی زندگی رومیان باستان در قرن نخست میلادی بوده، بلکه به دنبال روشن کردن پاره ای از تصورات احتمالا نادرستی هستند که از نحوه زندگی و فرهنگ حاکم بر آن دوران حکایت دارند.

یکی از تصورات غلط رایج در خصوص شهروندان پمپئی به این نکته اشاره می نماید که در آن دوران تعداد بسیار کم- و چه بسی هیچ کس- به سنین پیری نمی رسید! از سوی دیگر امروزه این باور مرسوم وجود دارد که طول عمر افراد به اندازه ای کم است که نمی توان شاهد یک جمعیت قابل ملاحظه از افراد مسن بود.

اما اسکن اجساد و آنالیز های بیشتر از یک تعادل منحصربفرد در میان جمعیت این شهر پرده برداشت. به طوری که در میان اجساد چندین فرد میانسال و حتی افراد مسن تر نیز قابل مشاهده بودند. یعنی برخلاف تصور کلی که به دلیل بیماری ها شانس زنده ماندن بچه ها و رسیدن شان به سنین بزرگسالی را بسیار ناچیز می پنداشت، اتفاقا بسیاری از این مسائل جان سالم به در برده و به سلامت به بزرگسالی و حتی پیری رسیدند.

اجساد کشف شده از اولویت های مهم و عجیب خانواده های این شهر پرده برداشتند

در حالی که اجساد پیدا شده در پمپئی به نوعی بیانگر نرخ بالای مرگ و میر بچه ها زیر ده سال و شیوع گسترده بیماری های مادرزادی و موروثی است، اما در عین حال از وضعیت عجیب و غیرمنتظره ای در خصوص اولویت های مهم خانواده های ساکن این شهر نیز حکایت دارند.

براساس مطالعات و نظرات فابین کانز (Fabian Kanz)، انسان شناسی که استخوان قربانیان را مورد آنالیز قرار داد، چنین به نظر می رسد که بسیاری از بچه ها از بیماری های رایج دوران طفولیت که اثرات خود را روی مینای دندان و استخوان آن ها برجای گذاشته است، جان به در برده اند. این مسئله نشان می دهد که والدین و خانواده های توسعه یافته آن دوران نقشی مؤثر در این امر داشته و در زمینه مراقبت کردن از بچه ها خود در دوران خردسالی و نیز جوانی سهمی مهم برعهده داشته اند.

در واقع این یافته ها نشان می دهد که ساکنان شهر برای مراقبت های ضروری از بچه ها و یاری به رشد و بالندگی آن ها هیچ کوتاهی نداشته و وقت خود را کاملا به این مسئله اختصاص می دادند. هرچند که شاید بهتر بود در کنار این مراقبت ها، به بچه ها خود در خصوص کارهای ضروری برای زنده ماندن نیز آموزش داده می شد. با این حال چنین دقت و مراقبتی از بچه ها شگفت انگیز است، چیزی که نمی توان آن را در خصوص دیگر جوامع باستانی گذشته نیز بیان نمود.

کشف اجسادی که سلسله مراتب اجتماعی این شهر را به نمایش گذاشته بودند

شاید یکی از مجموعه های بسیار مفید اجساد کشف شده در شهر پمپئی که از قضا نقشی مؤثر در آنالیز های باستان شناسان و حتی انسان شناسان داشت، گروهی مشتکل از 54 اسکلت بود که در زیرزمین یک انبار کالا و محصولات کشاورزی پیدا شدند. به نظر می رسد این گروه برای فرار از فوران قله وزو و حفاظت در برابر خاکسترهای آتشفشانی به آنجا پناه برده بودند.

اما نکته جالبی در خصوص این اجساد وجود داشت که باستان شناسان را به تفکر واداشت. با اینکه اجساد همگی در یک فضای واحد و در کنار هم قرار گرفته بودند، اما به شکلی جالب توجه به دو بخش تقسیم شده و با خطوطی روشن از یکدیگر جدا شده بودند. باستان شناسان در نیمی از اتاق با اجسادی روبرو شدند که نشانه های از ثروت و مکنت اقتصادی همچون حلقه های طلا و جواهرات به همراه داشتند، این در حالی بود که همراه اجساد کشف شده در نیمه دیگر اتاق هیچ شیء با ارزشی وجود نداشت! هرچند تیم تحقیقاتی نتوانست با اطمینان در خصوص معنای این وضعیت و معمای این اجساد به نتیجه ای روشن دست پیدا کند، اما دست کم سه احتمال مطرح شد که شاید بیانگر دلیل وضعیت موجود باشند:

1. تعدادی از مردم هنگام فرار مقداری از دارایی های خود را نیز به همراه برده بودند، در حالی که عده ای دیگر دست خالی گریخته بودند.

2. ممکن است گروهی که اشیای گرانبها به همراه داشتند، جنایتکارانی فراری بودند که در راستا خود باز هم دست به دزدی زده و همراه این اموال سرقت شده به این مکان آمده و پنهان شده باشند.

3. این وضعیت به نحوی نشان دهنده منزلت و صندلی اجتماعی آن ها است.

برای آنالیز اجساد احتیاج به دستگاه سی تی اسکن خاصی بود

همانگونه که پیش تر اشاره کردیم به خاطر حفظ اجساد از آن ها قالب گچی گرفته شد. این مسئله شاید به حفظ جسد قربانیان آتشفشان وزو یاری کرد، اما متأسفانه برای آنالیز و تحقیقات باستان شناسان مسائلی را فراهم آورد. این قالب های گچی امکان دسترسی و مطالعه اسکلت قربانیان را بسیار مشکل نموده بود.

برای مشاهده اسکلت داخلی باستان شناسان ناگزیر به سراغ دستگاه سی تی اسکن مخصوصی رفتند. این دستگاه 16 ردیفه مناسب افراد دارای ایمپلنت و اندام های مصنوعی طراحی شده بود. برای تفسیر کردن تصاویر تهیه شده توسط این اسکنر پیچیده، تیمی از دندانپزشکان، رادیولوژیست ها، مهندسان کامپیوتر و باستان شناسان در ارتباط و همکاری تنگاتنگ بوده و به صورت مشترک این پروژه را پیش بردند.

خب به خاتمه این مطلب رسیدیم. نظر شما در خصوص یافته های جدید باستان شناسی در خصوص شهر باستانی پمپئی چیست؟