تلخند گردشگر ِسیستان چطور به گریه تبدیل شد؟ - مجله بوشهری ها

به گزارش خبرنگاران، رفتار بلاگر یا همان لیدر گردشگری حاشیه ساز در محوطه ای تاریخی در سیستان و بلوچستان که هرچند میراث فرهنگی آن را محوطه ای فقط شناسایی شده و نه ثبت شده در فهرست آثار ملی می داند، این بار و بخاطر دردآور بودن لحظات تلخندی که آقای گردشگر در زمان جابه جا کردن اسکلت ها و آثار تاریخی پراکنده شده در محوطه قلعه دارد، آن قدر بازتاب گسترده ای پیدا می کند که نخست مونسان به اعتراض ها پاسخ داده و قول پیگیری می دهد و از سوی دیگر معاون میراث فرهنگی دومین استان پهناور کشور پیگیری ها را تا رسیدن به نتیجه ادامه می دهد؛ که نتیجه اش اعلام ثبت ملی نبودن محوطه می گردد و در نهایت یگان حفاظت میراث فرهنگی وارد گود می گردد و با تکرارِ مکررات قوانین و ضوابط میراث فرهنگی قول پیگیری می دهد و اعلام می کند که آن شخص متخلف را دستگیر کرده است.

هر چند آن شخص در نهایت پست اینستاگرامی خود را حذف کرد و از همه عذرخواهی کرد، اما بخش دوم رفتارش باعث نشد تا واکنش ها نسبت به ارتباط اولیه وی با آن محیط تاریخی از ذهن ها پاک گردد و با واکنش هایی از سوی متولیان میراث فرهنگی آن هم بعد از سروصداهای زیادِ رسانه ها و فعالان میراثی و حتی لیدرهای گردشگری در سراسر کشور همراه بود، باستان شناسان نیز اعتراضات زیادی را مطرح کردند، آن ها این رفتار را مشابه با رفتارهای مختلفی که هر روز به نوعی بر سر بناهای تاریخی کشور می آید می دانند و معتقدند به انجام اقدامی بنیادی. اقدامی که کارش باید فراتر از فرهنگ سازی در این روزها باشد.

ضدارزش را به ارزش تبدیل نکنید

مصطفی ده پهلوان - رییس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران و استاد دانشگاه تهران - نیز به عنوان یکی از کسانی که نسبت به این رفتار عکس العمل داشت، درگفت وگو با خبرنگاران می گوید: این موضوع از زاویای مختلف باید بررسی گردد، نباید به آن دیدی تک بُعدی داشت، دولت باید بر فضای مجازی کنترل داشته باشد، هر چند قطعا پلیس فتا، یگان حفاظت و موارد دیگر قطعا پیگیری هایی در نظارت بر فضای مجازی دارند اما از سوی دیگر باید توجه داشت که قبح و زشتی برخی رفتارها در جامعه از بین نرود تا یک ضد ارزش به ارزش تبدیل نگردد.

او با تاکید بر این که رفتارِ یک لیدر گردشگرِ جوان به یک بحث های روانکاوی اجتماعی و یک نوع جامعه شناسی برمی گردد، ادامه می دهد: معتقدم با توجه به پخته نبودن جامعه در این حوزه، باید برنامه سازان ملی با ساخت برنامه های مستند، آموزش های مناسبی به مردم بدهند، اما نباید به هر قیمتی حتی با ساختِ سریال های سطحی سراغ این کار بفرایند، باید فکر کنند چطور می توان اهمیت میراث را نشان داد.

وی با اشاره به این که نباید به هر قیمتی به دنبال جمع کردن مخاطب و بالابردن بازدیدکننده های زیاد برای صفحات شخصی در فضای مجازی یا در برنامه های تلویزیونی بود، ادامه می دهد: برنامه باید سازنده و مخاطب محور باشد، زمانی که سریالی مانند زیرخاک ساخته می گردد و مورد استقبال زیاد مردم قرار می گیرد، زحمت های چند ده سال دوستداران میراث کشور را به آب می دهند.

رییس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران با اشاره به فیلمنامه ای که مدتی قبل توسط یکی از کارگردان ها برای اظهارنظر به وی داده شده است، می گوید: آن فیلمنامه با موضوع باستان شناسی و گنج یابی توسط یک نفر بود که در همه فیلم به دنبال گنج زنی، فروش و دلالی آثار تاریخی بود، در واقه به نظر می رسد آن کارگردان فقط دنبال آن بود که چنین چیزی را بسازد، چون معتقد بود مردم دوست دارند.

وی با اشاره به این که افراد ناآگاه زیادی در فضای مجازی فعال هستند که دوست دارد اینفلوئنسر شوند یا مدرس گردشگری باشند، اما مشخص نیست آن ها اموزه های خود را از کجا وام می گیرند، ادامه می دهد: در این شرایط است که شخصی که خود را یک اینفلوئنسر یا لیدر گردشگری معرفی می کند به راحتی رفتار نابهنجار خود را در صفحه شخصی خود در اینستاگرام می گذارد و حرف می زند.

او با تاکید بر این که اگر در این موارد کسی جلوی این رفتارها را نگیرد، قطعا رفتارهای نفر بعدی بدتر می گردد، می گوید: این تنوع رفتارها در جایی جزء هنجارها و در نقطه دیگری جزء ناهنجاری های اجتماعی در فضای مجازی محسوب می گردد.

استفاده از واژه فرهنگ سازی در مقابل این رفتارها لوث شده

او با تاکید بر این که لزوم داشتنِ تعهد و مسوولیت اجتماعی توسط باستان شناسان و حتی مردم برای حفاظت از آثار و محوطه های تاریخی ادامه می دهد: کسانی مانند موزره داران، راهنمایان تور ، خبرنگاران و کسانی که نسبت به این قضایا قدری آگاه تر هستند باید جدی تر، زشتی های تخریب آثار تاریخی را به مردم نشان دهند، در واقع اگر ما به تجربه بشر در گذشته توجه می کردیم تا این حد در حوزه های زیست محیطی دچار آسیب نمی شدیم.

وی با اشاره به رفتار آن گردشگر حاشیه ساز در محوطه ای تاریخی در سیستان و بلوچستان؛ می گوید: من می توانستم به دلیل ناآگاه بودن آن شخص، فقط در صفحه شخصی اش پیام دهم و تاکید کنم که رفتار درستی نداشته است، اما معتقدم باید یک بار این رفتارها و واکنش ها به آن انعکاس پیدا می کرد که زشتی کار را همه می فهمیدند.

او حتی به پیام های برخی از باستان شناسان که معتقد بودند نباید احساساتی شد و این اسکلت ها متعلق به دوران اسلامی است و احتمالا تا دو ماه دیگر پودر می شوند، اشاره می کند و می افزاید: حتی اگر اسکلت ها متعلق به دوران اسلامی یا متعلق به 50 سال قبل هم باشند، باز برای باستان شناس اهمیت دارد.

ده پهلوان با تاکید بر این که ما نمی توانیم در اثر بی توجهی میراث و شرایط محیطی موجود، میراث فرهنگی را لگدمال کنیم، می گوید: معتقدم مدیران و مسوولان و NGOها و مردمی که دلسوز این حوزه هستند نباید هیچگاه به این فکر کنند که از قوه قهریه استفاده کنند، چون این قوه نیز اگر هم بخواهد حتی به صورت جدی ورود پیدا کند نمی تواند جلوی این هجمه ها را بگیرد.

وی این هجمه ها را این طور توصیف می کند: هجمه هایی که از تخریب محوطه ها در اثر پروژه های عمرانی به وجود می آید، یا هجمه هایی که مردم کلنگ به دست در تپه ها و محوطه ها و شهرهای باستانی ایجاد می کنند. از سوی دیگر هجمه هایی که از وندالیسم، تخریب و ریختن زباله در محوطه هایی تاریخی به وجود می آید تا حتی برخوردِ افرادی مانند برخی تورلیدرها که به این شغل خدشه وارد می کنند.

او قرار دریافت محوطه های تاریخی درا ین شرایط را فقط به دلیل نبود فرهنگ سازی نمی داند و معتقد است: استفاده از کلمه فرهنگ سازی در این موارد تبدیل به یک واژه لوث شده است.

جای باستان شناسان در مدرسه های ابتدایی کجاست؟

این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم توجه به حضور باستان شناسان در مدارس ابتدایی می گوید: ما باید به آموزش بچه ها در مدارس ابتدایی توجه کنیم. می دانم دست کم 50 نفر از دانشجویان ما در مدارسِ شهر تهران فعالیت می کنند، تعدادی نیز درباره باستان شناسی در مدارس غیرانتفاعی تدریس می کنند، اما مساله این است که در مدارس دولتی استقبالی از این اتفاق نمی گردد.

وی به تلاش هایی که برای صحبت با مسوولان آموزشی کشور داشته تا دست کم باستان شناسان آموزش هایی را در مدرسه های دولتی به دانش اموزان بدهند، اما پیروز نبوده، اشاره می کند و می گوید: همیشه این سوال را داریم که چرا آموزش و پرورش باستان شناس استخدام نمی کند؟ ما باید در مدارس به بچه ها آموزش دهیم، آن ها باید از وجوه و اهمیت باستان شناسی و حفاظت از میراث فرهنگی شان اطلاع داشته باشند.

مردمی که خاک تپه را با لودر بار کامیون می کنند، خاک هایش را جای دیگری الک می کنند تا شی فلزی دربیارند یا برای باستان شناسان تصویر اشیایی را می فرستند و درخواست بررسی اصالت آن ها را دارند

او تاکید می کند: ما اگر به بچه ها خوب آموزش دهیم، می توانیم آینده و حفاظت از اثار تاریخی را تضمین کنیم و دیگر نیازی به حضور نگهبان در کنار هر تپه و محوطه باستانی نداریم.

وی با مقایسه شرایطِ محوطه های تاریخی کشور با محوطه های تاریخی کشورهای دیگر، می گوید: به عنوان مثال شرایط در ترکیه بسیار بهتر از ماست، آنجا گردشگر زیاد دارد چون پول در می آورد و مردمِ روستایی که کنار خانه هایشان یک تپه باستانی است می دانند که این تپه برایشان یک گنج واقعی و استثنایی است، اما مردم روستاهای ما چه؟ آیا از گردشگری به درآمد رسیده اند؟ آیا سودگردشگری به جیب مردم می فرایند؟

او به راه اندازی بوم گردی های پیروزِ کشور که به واسطه قرار دریافت در کنار یک محوطه باستانی تعدادشان به انگشتان یک دست هم نمی رسد، اشاره می کند و ادامه می دهد: بهترین راه ، بُردنِ گردشگری به بطن جامعه است. وقتی مردم بدانند این تپه چقدر ارزشمند است، اجازه نمی دهند جوانان شان با موتور روی آن بفرایند و روستایی اجازه نمی دهد تپه را با لودر بار کامیون کنند و خاک هایش را جای دیگری الک کنند تا شی فلزی در بیاورند یا کسی به خود اجازه نمی دهد که برای من به عنوان یک باستان شناس تصویر شی را بفرستد و بگوید برایش کارشناسی کنم که آن شی اصل است یا تقلبی.

98 درصد مردم ایران به شکلی با مقوله عتیقه درگیرند

ده پهلوان با اشاره به این که امروز 98 درصد مردم ایران به شکلی به مقوله عتیقه درگیرند، می گوید: معتقدم باستان شناسان نیز به آموزش نیاز دارند، چون ما در باستان شناسی نیز دچار فقر نظری و اجتماعی هستیم، باستان شناسان ما باید آموزش بگیرند که چطور با مردم ارتباط گرفته و اگر در زمانِ انجامِ کار مردم کنار ترانشه جمع شدند از نیروی انتظامی نخواهند ان ها را پراکنده کند.

او با اشاره به لزوم استقبال از حضور مردم در کنار محوطه های باستانی در حال کاوش، ادامه می دهد: باید از حضور مردم استقبال کرده و به مردم به صورت عملی نشان دهند که یک باستان شناس دنبال چه چیزی است؟ مردم شنیده های مختلف، دروغ ها و چهل کلاغ های زیادی را در فضای مجازی می بینند و می خوانند و می شنوند و بعضا نیز آن ها را باور می کنند، به همین دلیل اگر به چشم خود ببینند که باستان شناس دقیقا چه کار می کند و چه چیزی به دست می آورد، بهتر است.

به اعتقاد رییس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران در این شرایط است که مردم دیگر شایعات پخش شده در فضای مجازی که تیم باستان شناس در الموت، یک تن طلا به دست اورده را به راحتی قبول نمی کند، چون معتقد به شفاف سازی از سوی باستان شناس می گردد.

امروز 98 درصد مردم ایران به شکلی با مقوله عتیقه درگیرند، اگر آموزش کافی به باستان شناسان داده گردد که چطور با مردم ارتباط گرفته و در زمانِ انجامِ کاوش اجازه حضور ان ها را در کنار ترانشه ها بدهند، شاید بتواند به باز شدن ذهنیت مردم کمک کند

وی با اشاره به برخی رفتار و اموزه های اشتباه به بچه ها و نوجوانان در زمان حضور در موزه، بیان می کند: وقتی یک کودک یا نوجوان را به موزه می بریم به طور دائم به وی می گوییم ساکت باش یا حرکت نکن، در این شرایط به مرور تنفر از موزه و آثار تاریخی را به او تزریق می کنیم، آن هم شخصی که باید انرژی خود را در فضای موزه ای تخلیه کند و در این شرایط وی فقط لحظه شماری می کند که از ان سالن خارج گردد و هیچگاه دیگر فرصت نمی کند به آن سالن برگردد.

جامعه هنوز به بلوغ فکری میراثی نرسیده

این استاد دانشگاه با تاکید بر این که متاسفانه هنوز جامعه در حوزه میراث فرهنگی به بلوغ فکری و آگاهی و پختگی مناسب نرسیده است، ادامه می دهد: درکِ مسایل مرتبط با باستان شناسی، ماهیت محوطه های باستانی و اهمیت میراث فرهنگی طبیعی، مادی، غیرمادی و ناملموس هنوز نزد مردم آن قدر نیست، بنابراین ما باید به شکل های مختلف وارد شویم و ماهیت این محوطه ها را برای مردم مشخص کنیم.

وی با اشاره به بیان این که تا کنون چقدر به زبان مردم از گذشته ها قصه نوشتیم، رسانه ها چه قدر به این موضوعات پرداختند، چه تعداد انیمیشن با موضوعات مرتبط با آن ساخته شد، اظهار می کند: متاسفانه هنوز انجام این کارها به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد، اگر تلاش می کردیم تا هر سال 50 انیمیشن با این موضوعات بسازیم و حتی برنامه های درقالب طنزمان بتوانند به درستی اهمیت این کار را نشان دهند، می توانستیم بگوییم قدم های پیروزی برداشته ایم، نه این که دیدگاه ها را نسبت به باستان شناسی بد کنیم.

سال 1966 ما در ایران به چه فکر می کردیم و مردم اروپا به چه؟

رییس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران با بیان این که متاسفانه آینده روشنی را در حوزه میراث فرهنگی در کشور نمی بینم، می گوید: اگر بخواهیم به همین رویه پیش رویم، به جرات می توانم بگویم بیش از 50 درصد میراث خود را از دست می دهیم. چون اکنون هیچ محوطه و تپه تاریخی در کشور نداریم که سالم باشد.

او به محوطه هایی مانند جیرفت و سگزآباد اشاره می کند و می افزاید: ما محوطه هایی را داریم که از سال 40 شمسی یا قبل تر مورد تخریب قرار دریافتد، سگزآباد سال 42 و توسط مردم حفاری شد. این آگاهی نداشتن و درک نکردن ارزشِ محوطه های تاریخی، شاید از 60 سال قبل شروع شد، به نظر می رسد قاجارها نیز نتوانستند این اهمیت را نشان دهند.

وی با بیان این که خرده اطلاعات و تاریخچه باستان شناسی در اروپا از حدود 700 - 800 سال قبل وجود دارد و آن ها از آن زمان به دنیای گذشته فکر می کنند، اضافه می کند: در ان زمان کسی مانند داروین روی کار می آید و 1966 آقای اشوول مجموعه آثار تاریخی خود را به دانشگاه آکسفورد هدیه می کند و آن دانشگاه در همان سال آثار وی را در فضایی به عنوان موزه در معرض نمایش قرار می دهد.

اگر با همین رویه جلو برویم بیش از 50 درصد آثار تاریخی مان را از دست می دهیم، همان طور که در سال های گذشته بخش زیادی از محوطه های جیرفت و سگزآباد را از دست دادیم، شاید اگر مانند مردم اروپا در 700 سال قبل موزه تاسیس می کردیم، کارمان به این تخریب ها نمی رسید

این باستان شناس با اشاره به این که مردم ما در ایران در آن زمان یعنی 1966 به چه چیز فکر می کردند، می گوید: اگر امروز هم قدری با آن واقعیت روبه رو می شدیم و اهمیت محوطه های تاریخی خود را درک می کردیم، با برنامه ریزی می توانستیم تا حدودی عقب ماندگی فکری در حوزه میراث فرهنگی را برطرف کنیم.

او استفاده از ظرفیت رسانه ملی و تهیه برنامه های کارشناسی شده و حتی مدیاهای مختلف، انیمیشن و فیلم های مستندِ خوب را راهی برای جبران این عقب ماندگی ها می داند و می گوید: باید از طریق فضای مجازی و رسانه های جمعی این زمان طولانی که حداقل 100 سال از نظر فکری عقب تر از کشورهای توسعه بافته هستیم را جبران کنیم، اقدامی که بخشی از ان بر عهده مردم و بخشی به عهده مدیران است.

اگر چگاسفلی در ترکیه بود ...

این استاد دانشگاه تهران با بیان این که اگر محوطه تاریخی چگاسفلی در ترکیه پیدا می شد، عکس العمل ها متفاوت تر از ایران بودند، ادامه می دهد: قطعا مسوولان شان همه پروژه های کشاورزی را تعطیل می کردند. شاید در خاورنزدیک فقط پنج محوطه مانند شوش تاریخی داشته باشیم که آن هم در اثر ناآگاهی مردمِ شوش در حال از دست رفتن است. محوطه ای تاریخی که می تواند آینده مردم شهر را درخشان کند و گذشته درخشان آن ها را به دنیا معرفی کند، اما متاسفانه با دست ِ خودِ مدیران در حال نابودی است.

او با اشاره به شرایط حفاظت از بافت های تاریخی در کشورهایی مانند ترکیه و انگلیس و فرانسه و ایتالیا ان هم در شرایطی که قطعا مدیران شهری کشور با بسکمک از ان ها آشنا هستند، می گوید: ما بافت های تاریخی خود را چطور نابود می کنیم، اما بافتِ شهرهایی مانند براتیسلوا - پایتخت اسلواکی - به همان صورت قدیم خود نگه داشته می شوند و وقتی قصد ایجادِ بافتی جدید دارند، آن را در جنوب دانوب ایجاد می کنند.

ده پهلوان در مقایسه این رفتار با بافتی تاریخی در کشوری دیگر و رفتار با بافت تاریخی تهران می گوید: اگر این کار را برای تهران انجام می دادند، در منطقه ری شهری ساخته نمی شد و حتی تَل خاک آن به جا می ماند پیروز تر بودیم. ما حتی به معماری مذهبی هم رحم نکردیم، وقتی بافت تاریخی مسجد جامع را از بین بردند، آیا روحانیون ما اعتراض کردند؟ ما هیچ اعتراضی ندیدیم. اکنون معماری مسجد در بسکمک از مساجد ما به تنها چیزی که شبیه نیست اِلمان یک مسجد است، در واقع در حال تبدیل شدن به یک بی هویتی هستیم که آن در آینده ای که به سمت آن می رویم به ایران و اسلام ربطی ندارد.